Seksualność jest naturalną potrzebą motywującą człowieka do nawiązywania więzi interpersonalnych. W toku życia ulega ona kształtowaniu przez doświadczenia życiowe. Podlega zarówno czynnikom biologicznym, psychicznym jak i społeczno-kulturowym. Zaburzenia seksualne pojawiają się, gdy potrzeba ta zostanie zahamowana lub gdy stanie w sprzeczności z osobowością człowieka, jak to się dzieje w przypadku zaburzeń odżywiania.
Bulimię, jako odrębną jednostkę kliniczną, po raz pierwszy opisał w 1979 roku brytyjski badacz Gerald Russel. W ICD-10 bulimia została sklasyfikowana jako zespół behawioralny związany z zaburzeniami fizjologicznymi. Cechą charakterystyczną bulimii są okresowe, występujące co najmniej dwa razy w tygodniu w przeciągu trzech miesięcy epizody przejadania się oraz nadmierna koncentracja na jedzeniu. Utrzymuje się bardzo silne pragnienie jedzenia. Osoby z bulimią próbują przeciwdziałać „tyciu” prowokując wymioty, głodząc się, prowokując wydalanie stolca lub stosując leki obniżające łaknienie, moczopędne czy preparaty tarczycy.
Dysfunkcje seksualne są powszechne wśród kobiet z bulimią, pomimo tego, że mają one wiele „normalnych” doświadczeń o charakterze seksualnym. Niestety często po wyjściu z choroby wspomniane dysfunkcje nadal się utrzymują. Przyczyny należy upatrywać w istotnym dla bulimii punkcie jakim jest negatywny wizerunek ciała.
Z badań wynika, że bulimiczki mają zniekształcony obraz własnego ciała. Jako grube spostrzegają uda, pośladki, biodra, łydki i twarz. Charakterystyczne są także duże problemy z akceptacją własnej seksualności – 85% kobiet z bulimią dostrzegało jej negatywne strony. Dotyczyły one: trudności z uzyskaniem orgazmu – 30% kobiet z bulimią, trudności z podnieceniem się – 14%, lęku przed inicjacją seksualną – 22%. Brak akceptacji ciała koreluje dodatnio z mniejszą liczbą związków z mężczyznami, z brakiem podniecenia przy podejmowaniu kontaktów seksualnych, z brakiem fantazji seksualnych a także z odczuwanym po stosunku napięciem i złością na partnera. Negatywna ocena własnego ciała przez bulimiczki przede wszystkim osłabia popęd seksualny i sprawia, że seks jest mniej pożądany. Może również dojść do zaprzeczenia własnej seksualności, a co za tym idzie, do tłumienia odczuć seksualnych, tak jak ma to miejsce w przypadku anoreksji. W wyniku zaprzeczenia kobieta rozwija negatywny stosunek do dojrzewania, menstruacji, masturbacji i stosunków płciowych. Rozmowa na tematy seksualne wprawia ją w zakłopotanie a główną formą chudnięcia jest ścisła dieta i wyczerpujące ćwiczenia.
Wśród kobiet z bulimią niezadowolenie ze swojego ciała jest istotnie powiązane z masturbacją: im większe wykazują niezadowolenie, tym później doświadczają pierwszej masturbacji. Wysoki wskaźnik niezadowolenia powoduje, że bulimiczki nie eksperymentują ze swoim ciałem, uważając je za brzydkie i grube. Pokazuje to, że niechęć do własnego ciała nie pozwala kobietom z bulimią odczuwać przyjemności płynącej z autoerotyzmu. Ponadto doświadczenie kliniczne pokazuje, że bulimiczki mogą używać seksu i masturbacji jako środków udaremniających bulimiczne ataki.
Wykazano również, że to jak bulimiczki czują się ze swoim ciałem ma duży wpływ na ich uczucia względem seksu. Kobiety z zaburzeniami odżywiania często unikają aktywności związanych z ciałem, począwszy od pływania czy masażu a na seksie kończąc. Aktywności te zwiększając samoświadomość ciała, przypuszczalnie hamują pożądanie seksualnej interakcji z partnerem.
Wśród kobiet z bulimią zauważalne są zaburzenia osobowości borderline lub cechy dla tego zaburzenia charakterystyczne np. problemy z samoregulacją, chroniczne poczucie pustki i strach przed porzuceniem. Taką osobowość charakteryzują również impulsywność i niepewność oraz zależność w związkach interpersonalnych, co może tłumaczyć tendencję bulimiczek do wcześniejszego rozpoczynania współżycia seksualnego i posiadania większej liczby seksualnych partnerów w porównaniu z grupą kontrolną. Co prawda w jednym z badań porównujących seksualność kobiet z osobowością borderline z seksualnością kobiet z grupy kontrolnej okazało się, że kobiety z zaburzeniem borderline wykazują większą seksualną asertywność i więcej postaw erotofilnych, jednakże są one mniej usatysfakcjonowane seksualnie i bardziej obawiają się seksu. Znaczna część bulimiczek stara się raczej zadowolić partnera i osiągnąć z nim emocjonalne zjednoczenie, aniżeli zadbać o własne seksualne potrzeby. W efekcie często czują się wykorzystane i nieusatysfakcjonowane. Badania pokazały również większą potrzebę aprobaty wśród kobiet z bulimią co sprawia, że często traktują one seks instrumentalnie – jako sposób osiągnięcia potwierdzenia.
Liczne badania ujawniły związek pomiędzy doświadczeniami wczesnodziecięcymi a późniejszym seksualnym funkcjonowaniem kobiet cierpiących z powodu bulimii. Badacze znaleźli negatywną relację pomiędzy niezadowoleniem z ciała i pościgiem za szczupłością a percepcją bycia przytulaną w dzieciństwie przez rodziców. Zwrot ku jedzeniu i seksualnej aktywności może być próbą kompensacji spostrzeganych deficytów w byciu dotykaną i przytulaną przez opiekunów. Jedno z badań podkreśla kluczową rolę jaką pełni w rozwoju bulimii brak ojcowskiej bliskości a także konflikty dotyczące roli seksualnej.
Kobiety dotknięte bulimią charakteryzują się silniejszą w porównaniu do grupy kontrolnej tendencją do uczestniczenia w niekonwencjonalnych aktywnościach seksualnych od wcześniejszego wieku. Posiadają obszerniejsze doświadczenia z seksem analnym i orgazmem podczas masturbacji. W jednym z badań udowodniono związek między przedwczesnym i opóźnionym dojrzewaniem płciowym a zagrożeniem bulimią. Zaburzenie to częściej stwierdzano u tych kobiet, które wcześniej rozpoczęły życie płciowe i zaczęły miesiączkować a także wcześniej doświadczyły pierwszego pocałunku czy pettingu.
Potencjalnym czynnikiem wpływającym na rozwój zaburzeń odżywiania jest wykorzystywanie seksualne w dzieciństwie. Około 30% bulimiczek było molestowanych seksualnie jako dziecko. Pomimo, że procent ten nie jest wyższy niż wśród osób z innymi zaburzeniami psychicznymi, to jednak jest wyższy niż odsetek ludzi „zdrowych”. Przemoc seksualna w dzieciństwie powodując, że kobiety gorzej radzą sobie z trudnościami, może przyczyniać się do rozwoju bulimii. Jednakże określenie związku między wykorzystywaniem seksualnym w dzieciństwie a rozwojem zaburzeń odżywiania wymaga dalszych badań.
Niewątpliwy wpływ na seksualność kobiet z bulimią ma nadużywanie substancji psychoaktywnych i alkoholu. Nadużywanie alkoholu wpływa na wcześniejszą i większą łatwość nawiązywania kontaktów płciowych z mężczyznami. Alkohol i narkotyki ułatwiają bulimiczkom zachowania kompensacyjne o charakterze impulsywnym. Stąd kobiety te zazwyczaj dobrze funkcjonują społecznie i towarzysko oraz łatwo wchodzą w relacje seksualne. Nadużywanie narkotyków wyzwala potrzebę kontaktów seksualnych z większą liczbą partnerów oraz sprawia, że są one bardziej satysfakcjonujące.
Z obserwacji klinicznych jasno wynika, że istnieje związek pomiędzy zaburzeniami odżywiania a zachowaniami seksualnymi kobiet z bulimią. Grupa klinicystów wyodrębniła trzy grupy takich zachowań: zaprzeczenie własnej seksualności, bierność seksualna i asertywność seksualna. Postawa bierności seksualnej wiąże się z wykorzystywaniem zaburzeń odżywiania do unikania stosunków seksualnych do czasu nabrania na nie ochoty. Kobiety bierne seksualnie nie są skłonne do reakcji na zaloty i pieszczoty mężczyzn i zaprzeczają, że kontakty seksualne sprawiają im przyjemność. Preferują raczej przytulanie i obejmowanie a stosunek seksualny akceptują raczej dla osiągnięcia tego rodzaju bliskości niż z powodu odczuwanej przyjemności. Postawa asertywności seksualnej charakteryzuje natomiast bulimiczki, które swoje pierwsze doświadczenia seksualne przeżyły w młodym wieku. Uprawiają seks zarówno analny jak i oralny oraz masturbację, ale są do nich negatywnie nastawione. Rozmawiają na tematy erotyczne bez skrępowania i nie mają oporów przed rozbieraniem się i nagością, zarówno w samotności jak i w towarzystwie.
Wyniki badań zaprezentowane powyżej ukazują dość spójny obraz problemów z seksualnością kobiet cierpiących z powodu bulimii. Zwraca się w nich uwagę przede wszystkim na takie aspekty jak: negatywny wizerunek ciała, brak bliskości emocjonalnej w rodzinie, przeżyta trauma o charakterze seksualnym, cechy osobowości borderline czy osobiste doświadczenia seksualne, często przedwczesne. Ujawnił się również ciekawy związek pomiędzy nadmiernym spożywaniem substancji psychoaktywnych i alkoholu, jednakże badania te, jak i badania dotyczące związku seksualności z dojrzewaniem płciowym wymagają potwierdzenia.
Autorka: Ewelina Maria Gawenda. Psycholożka i psychoterapeutka w trakcie całościowego szkolenia psychoterapeutycznego organizowanego przez Polskie Towarzystwo Psychologii Analitycznej. Pracuje na Dziennym Oddziale Leczenia Zaburzeń Nerwicowych i Osobowości oraz w prywatnym gabinecie w Białymstoku.